Το χωριό μας πανηγυρίζει σήμερα!!!
Δηλαδή εορτάζει με θέρμη και χαρά τον κεντρικό ναό του, που είναι αφιερωμένος στην Μεταμόρφωση Του Σωτήρος Χριστού, πάντα με σεβασμό στις παραδόσεις.
Ο πανηγυρικός εορτασμός ενός ναού στην Κρήτη αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μας και ανέκαθεν αποτελούσε ένα πολύ σημαντικό γεγονός, ιδιαίτερα για τις μικρές κοινωνίες.
Ο ναός έβαζε τα καλά του, τα σπίτια και τα σοκάκια ασβεστώνονταν, οι συγγενείς που έμεναν σε άλλα κοντινά χωριά ή στις πόλεις, έρχονταν. Η χαρά σε όλα τα σπίτια ήταν μεγάλη. Οι νοικοκυρές έκαναν τα πάντα για να φιλοξενήσουν συγγενείς και φίλους.
Οι «σκέτες μπάμιες γιαχνί και οι χοχλιοί με τον χόντρο» και σε λίγες περιπτώσεις κάποιο «ψιλό ψαράκι ή μπακαλιάρο τηγανητό», ήταν το βασικό φαγητό της ημέρας.
Για να χαρακτηρίσουμε ένα πανηγύρι ως παραδοσιακό είναι απαραίτητο να έχει τα εξής τρία χαρακτηριστικά.
Α. Να συνδυάζετε με κάποια θρησκευτική εορτή της περιοχής.
Β. Να ακολουθεί φιλοξενία και κέρασμα από τους κατοίκους.
Γ. Να διοργανώνετε από νωρίς το απόγευμα γλέντι σε σημείο του χωριού με τοπικούς συνήθως καλλιτέχνες παραδοσιακής μουσικής.
Οι παλιότεροι ίσως να θυμούνται τις περίφημες «καλύβες» που στήνονταν σε διάφορα σημεία του χωριού ανήμερα «Του Σωτήρα Χριστού ή Αφέντη Χριστό»,
Οι «καλύβες» ήταν αυτοσχέδιες κατασκευές από κλαδιά, πλατάνου, που χρησίμευαν για προστασία από τον ήλιο. Στήνονταν αποκλειστικά την ημέρα της γιορτής, λειτουργούσαν μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας και είχαν να προσφέρουν στους πελάτες συνήθως μόνο «ούζο με καρπούζι(α)» στους άντρες και «πορτο(α)καλάδα» με βανίλια (υποβρύχιο) ή λουκούμι για τις γυναίκες και τα παιδιά. Αυτά ήταν την περίοδο αυτή τα «σχολιανά κεράσματα» του Καλοκαιριού. Σχεδόν όλοι οι κάτοικοι αλλά και οι επισκέπτες περνούσαν κατά τη διάρκεια της ημέρας από αυτές για να γιορτάσουν την ημέρα. Με τους συγγενείς και φίλους από το γειτονικό χωριό των Κούμων να τιμούν με την παρουσία τους το χωριό μας εκείνη την ημέρα, παράδοση που την συνεχίζουν όλα αυτά τα χρόνια μέχρι και σήμερα.
Όλα αυτά γίνονταν σε διάφορα υπαίθρια μέρη του χωριού όπως: στο σώχωρο των Γασπάρηδων στη μεσοχωριά, στην αυλή του σχολείου, στη βρύση, σε διάφορες αυλές σπιτιών (στου Ηλιάκη, στου Τσάκαλου) μέχρι και στο δώμα του μύλου του Ζαχαρονικολή είχε γίνει γλέντι. Το απόγευμα, οι καλύβες λειτουργούσαν με μουσική κυρίως με τους χωριανούς μουσικούς, τον Λευτέρη Ηλιάκη (Κωστακολευτέρη), τον Μάρκο Βαγιωνάκη (Μπλυμομάρκο) και τον Στρατή Ηλιάκη. Μερικές φορές στα γλέντια έπαιζαν και κάποιοι γνωστοί καλλιτέχνες, όπως ο Θανάσης Σκορδαλός, ο Νίκος Μανιάς, ο Γεράσιμος Σταματογιαννάκης και ο Ροδάμανθος Ανδρουλάκης.
Στην φωτογραφία που ακολουθεί, από το αρχείο του πολιτιστικού συλλόγου, βλέπουμε το πανηγύρι Του Χριστού στο Κάτω Μαλάκι στα μέσα της δεκαετίας του 60. Αυτοσχέδιο το μαγαζί στην αυλή ενός σπιτιού, όπως αυτοσχέδιο και το πάλκο (πάνω σε μια παλιά ξύλινη πόρτα στηριζόμενη σε πέτρες). Διακρίνονται ο Μάρκος Βαγιωνάκης (λύρα) και Στρατής Ηλιάκης (λαούτο) καθώς και οι «μαγαζάτορες με τις ποδιές» Στέλιος Γασπαράκης και Μιχάλης Γασπαράκης.
Μόνο τυχαίο δεν μπορεί να θεωρηθεί το γεγονός ότι την διασκέδαση του φετινού γλεντιού την έχουν αναλάβει οι απόγονοι της τότε «ζυγιάς των οργάνων». Ο Μάρκος Εμμ. Βαγιωνάκης στην λύρα, εγγονός του τότε λυράρη, ο Στέλιος Ευστρ, Ηλιάκης στο λαούτο, γιος του τότε λαουτιέρη καθώς και ο Δημήτριος Ανδρ, Γασπαράκης επίσης στο λαούτο, συγγενής των τότε εικονιζόμενων διοργανωτών.
Όλα αυτά περίπου έως το τέλος της δεκαετίας του 60.
Από εκεί και έπειτα, την παράδοση ανέλαβαν να συνεχίσουν τα τρία καφενεία του χωριού μας: Του «Μιχάλη στη Πάνω Ρούγα», «του Καφετζή στη Μεσοχωρ(γ)ιά» και «του Μαρκογιάννη στη Κάτω Ρούγα». Την περίοδο αυτή, τα πανηγύρια συγκέντρωναν αρκετό κόσμο, για τον οποίο στρώνονταν «τάβλες» και «μαδέρια» στις αυλές αλλά και στους δρόμους. Υπήρξαν χρονιές όπου διοργανώθηκαν τρία γλέντια ταυτόχρονα στο τόσο μικρό χωριό μας. Πολύ συχνά σε αυτά την διασκέδαση αναλάμβαναν ο Στρατής Ηλιάκης με τους συνεργάτες του, (συνήθως με τον λυράρη Αυγενάκη) όπως και το πολύ γνωστό τότε συγκρότημα από τα γειτονικά μας χωριά αποτελούμενο από τους Λαμπάκη-Αποσταλάκη-Γαλερό-Αγγελάκη, Συχνά έπαιζε και ο λυράρης Δασκαλόμαρκος από την Ασή Γωνιά.
Από το 1993 την διοργάνωση των πανηγυριών ανέλαβε ο Πολιτιστικός Σύλλογος και οι συγκεντρώσεις μεταφέρθηκαν στην Βρύση, στην πλατεία που με πολύ κόπο διαμορφώθηκε για αυτόν το σκοπό. Τα μεγάλα Αυγουστιάτικα πανηγύρια που ενίοτε γίνονταν διήμερα και τριήμερα έμειναν ξακουστά στην περιοχή για την επιτυχία και το κέφι τους.
Τα γλέντια ξεκινούσαν πάντα με παράλληλες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Θυμάμαι πολύ έντονα ακόμα το Μαύρο Θέατρο, τον Ταχυδακτυλουργό, τους Σύριους μουσικούς που μας γνώρισαν την μουσική και την παραδοσιακή τους κουζίνα, την τιμητική εκδήλωση για τους δασκάλους που δίδαξαν στο χωριό μας, καθώς και τις βραβεύσεις των συγχωριανών μας για τις επιτυχίες τους.
Στην διασκέδαση αναλάμβαναν οι τοπικοί καλλιτέχνες με τα εκάστοτε συγκροτήματά τους αλλά και σπουδαίοι κρητικοί καλλιτέχνες όπως ο Ψαραντώνης, ο Αεράκης, ο Ψαρογιώργης, ο Βρέντζος, και άλλοι πολλοί.
Φέτος, όπως και κάθε χρονιά, προσπαθούμε να είμαστε πιστοί στην παράδοση του τόπου μας.
-Περίλαμπρη Θεία Λειτουργία με ευλογία των άρτων και άλλων προσφορών αλλά ειδικά αυτή την ημέρα ευλογούνται και τα σταφύλια για καλή παραγωγή οίνου και υγεία για τους αγρότες μας.
Ακολουθεί κέρασμα προς όλους τους πιστούς και στη συνέχεια πέρασμα από όλα τα «ανοικτά σπίτ(θ)ια» του χωριού για ευχές και παρέα.
Και από νωρίς το βράδυ γλέντι όπως παλιά!!!
Το χωριό μας, το Μαλάκι Ρεθύμνου έχει παράδοση στα τοπικά γλέντια αυτή την ημέρα και προσπαθεί ακόμα και στις μέρες μας όπου γνωρίζουν άνθιση τέτοιους είδους εκδηλώσεις να κρατήσει τον παραδοσιακό του χαρακτήρα που του δίνει και μια ιδιαιτερότητα.
-Πάντα ανήμερα του εορτασμού του Σωτήρα Χριστού.
-Πάντα η διοργάνωση γίνεται από τον πολιτιστικό μας σύλλογο με την εθελοντική συνδρομή όλων των κατοίκων και από τους δυο οικισμούς, μικρών, μεγάλων αλλά και ηλικιωμένων.
-Πάντα στη βρύση του χωριού μας κάτω από τον πλάτανο.
-Πάντα με προτεραιότητα να έχουν οι καλλιτέχνες του χωριού μας, όπως και φέτος.
-Πάντα και με νηστίσιμα εδέσματα φτιαγμένα από τις νοικοκυρές του χωριού μας.
-Πάντα χωρίς πυροβολισμούς και εντάσεις αλλά και με μέτρο στην κατανάλωση του αλκοόλ.
-Πάντα με πολύ χορό και τραγούδι μέχρι το πρωί.
Του Μάρκου Βαγιωνάκη
mvagionakes@gmail.com
Μαλάκι, Αύγουστος 2025